Chính nó! Loanh quanh đâu đó khoảng gần Mười một giờ đêm ngày Hai mươi chín tháng Tám năm Hai nghìn hai mươi, tại ngã tư đoạn từ Huỳnh Thúc Kháng cắt với Nguyễn Chí Thanh, lúc chờ đèn đỏ để rẽ trái. Tôi buông thõng tay tỳ khuỷu lên hai tay ga, nhìn quanh tìm kiếm mông lung và đã nhìn thấy nó – bằng tưởng tượng hoặc bằng kí ức: thứ nước đỏ au và ấm nóng tuôn ra từ ly tràn trề truồn xuống cổ họng những người dân Hy Lạp, rớt lách qua bộ râu rậm của những kẻ đàn ông Địa Trung Hải sôi nổi và hùng hổ.

Đó là thứ chất lỏng đã tuôn chảy, gắn dính những cảm hứng và lề lối trong văn hoá và sinh hoạt tinh thần của Hy Lạp cổ đại.

Niềm cảm hứng của tinh thần Hy Lạp cổ đại chính là tính sử thi, tính anh hùng ca – nỗi hừng hực như thể trong cơn phê pha rượu kéo dài liên miên, để chất vấn và suy triệt về những ý niệm tuyệt đối, để hào sảng trong những bài hùng biện, những bài thơ, những đoạn hợp xướng và rồi bùng lên trong những vở bi kịch thấm đẫm thi ca. Bằng thứ nước đỏ au sóng sánh, ngọt và chát chất từng thùng ấy mà ta có thể bước vào nền văn minh phương Tây – từ một điểm không phải sơ nguyên nhưng là tựu hình thành dạng.

Tôi luôn cảm thấy, nếu có luân hồi – hẳn tôi đã sống (một vài kiếp) ở thời kỳ từ thành bang Hy Lạp chuyển tiếp đến đế chế La Mã. Thời đại nào, ngôn ngữ ấy. Một phần lớn linh hồn tôi vẫn sống thời đại của những vị thần trên đỉnh Olympia, của rượu vang đỏ rực và cánh đồng ngày mùa vàng mướt, của trắng khiết trinh nữ và rực lửa những lễ hiến tế, của lòng ngạc nhiên và ngông nghênh triết học, của ý niệm tuyệt đối chưa bị bẻ ra thành những mẩu vụn bánh mì, đung đưa trong dàn đồng ca và nhảy lên cỗ xe bò hô vang đòi một trận hỗn chiến tư thù đẫm máu. Đây chính là thứ ngôn ngữ tôi cần, là hình thức và cảm hứng tôi chờ đợi bấy lâu.

Và bằng cách đó – bằng ngôn ngữ của sử thi, bằng Odyssey và Illiad, tôi bắt đầu thấy những cuốn sách, những thành tựu của mấy trăm năm văn minh phương Tây mở cửa với mình – sau bao lâu nay chúng tôi vẫn nửa chừng từ chối nhau. Tôi nghe ngôn từ của chữ bắt đầu cất lên thành tiếng. Tựa một đoạn domino dài đứng sững thành những bức tường ngăn trở bỗng đổ rạp liên hồi thành ra một con đường gọn gàng uốn lượn lát gạch từng ô dẫn đến thành Roma.