Con người từ thuở sơ khai có lẽ từ lúc ngước mắt lên ngắm nhìn bầu trời, đã dần học cách phân biệt những thiên thể, những chuyển động và quỹ đạo của chúng để từ đó dự đoán thời tiết, chăm lo mùa màng, lên lịch trình cuộc sống của mình sao cho thuận lợi. Bao nhiêu thời gian đã trôi qua kể từ đó, qua những năm trường chiến chinh đẫm máu và chừng ấy cuộc cách mạng bùng nổ, thế gian đã sụp đổ và đổi thay biết bao lần, nhưng ngày nay con người vẫn đang tiếp tục công việc có chức năng tương tự với những gì tổ tiên mình làm ngày xưa: nghiên cứu, khảo sát, suy tư về vũ trụ – để hiểu về nó, và lại từ đó có cách tiếp cận khác đi với những vấn đề trong cuộc sống, cải biến cuộc sống ngày một thuận lợi theo ý muốn của mình. Điều thay đổi là nay con người đã xây dựng được cho mình rất nhiều những công cụ kỹ thuật để mở rộng tầm tri giác, và sức mạnh của lý tính được tôn sùng lên vị trí độc tôn và trung tâm – con người không cần đến những thần thoại để lý giải về thế giới nữa. Sự thay đổi ấy đã đưa đến những thành tựu khoa học vượt bậc, nhưng cũng gây ra một nhầm lẫn tai hại: con người đang đánh đồng cái thế giới trong tri nhận của mình cũng là cái thế giới như nó vốn thế.

Như vậy một lần nữa phải khẳng định bản thể luận và nhận thức luận không thể tách rời khỏi nhau, như thực tại và ý thức luôn phải gắn liền với nhau. Nói một cách tổng quát hơn, khi chúng ta xem xét đối tượng nào đó thì đồng thời cần xem xét công cụ, phương pháp mà chúng ta dùng để tiếp cận đối tượng đó, từ đó đánh giá được độ tin cậy của kết quả cũng như phạm vi mà kết quả đó có ý nghĩa.

E.F.Schumacher trong cuốn sách Một chỉ dẫn cho người bị bối rối (1978) dựa trên hai cặp đối ngẫu về tri nhận cơ bản tôi – thế giới và bên trong – bề ngoài đã phân biệt bốn lĩnh vực của tri thức, trong đó có hai lĩnh vực nằm trong khả năng tri nhận của con người, đó là “Tôi trong mắt tôi” và “Thế giới trong mắt tôi”. Hai lĩnh vực còn lại tôi không trực tiếp tri nhận được, cũng khó lòng xác thực cho xác đáng là “Tôi trong mắt anh/thế giới” và “Thế giới trong tự nó”. Ấy vậy mà bây giờ mấy lĩnh vực ấy lẫn lộn hết – đòi hỏi chúng ta ngày nay cần phải phân định lại mọi thứ vào đúng ô của nó cho tách biệt. Từ lý thuyết (theory) có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp “theoria” – cùng gốc với “theatre” hàm ý là nhìn, xem. Như vậy từ sâu xa các lý thuyết của khoa học vốn là một dạng nhìn thấu, một cách nhìn thế giới, hay đúng hơn nên là cách xem xét thế giới như một toàn thể – chứ không phải tri thức về thực chất của thế giới (David Bohm, Cái toàn thể và trật tự ẩn, 1980). Hậu tố “quan” trong các cách dùng từ Hán Việt thế giới quan, vũ trụ quan, nhân sinh quan cũng hàm ý đó chỉ là những cách nhìn của chúng ta về thế giới, về vũ trụ, về tồn tại người – không phải mọi thứ như chúng vốn thế.

Hai lĩnh vực nằm ngoài khả năng tri nhận trực tiếp của tôi – tạm gọi là những vấn đề khó – lúc này chưa bàn tới, nhưng hai vấn đề khả thi kia liệu chúng ta đã quan tâm xử lý cho thấu triệt? “Tôi trong mắt tôi” nói cách khác chính là khả năng ý thức về ý thức của chính mình. E.F.Schumacher cũng như nhiều nhân vật khác cho rằng tự ý thức là bước nhảy về khả năng của con người so với các cấp độ tồn tại khác, và từ đó là cội nguồn sức mạnh của chúng ta – cho đến nay thì các bằng chứng vẫn ủng hộ điều này. Còn “Thế giới trong mắt tôi” đòi hỏi một cách nhìn về thế giới, hay một thế giới quan/vũ trụ quan mang tính hệ thống – tức là phải thỏa mãn tính toàn vẹn và tính nhất quán.

Hai lĩnh vực của tri thức này – có lẽ không tình cờ, lại tương đồng với mối quan tâm của xuyên suốt của tôi. Flowerism là cách nhìn con người cá nhân trong dòng chảy toàn thể, dẫn đến hai khía cạnh mà tôi cần/muốn liên tục làm rõ: con người cá nhân và vũ trụ toàn thể. Tôi muốn xây dựng được một hệ thống – một hệ thống hoàn thiện với những nguyên lý được trình bày và cấu trúc rõ ràng, và dùng hệ thống đó mà soi chiếu mọi thứ một cách nhất quán. Hệ thống đó không phải là cố định mà liên tục cần được kiểm định, bổ sung, điều chỉnh. Nhưng cái hệ thống mà tôi muốn xây dựng phải bao trùm được tất cả moi thứ có thể có, cả cái tồn tại và cái không tồn tại, cái có đó và không có đó – vậy đó chỉ có thể là hệ thống một cách nhìn về thế giới, về toàn thể vũ trụ. Phải có một bức tranh phổ quát về vũ trụ mới có thể đặt con người cá nhân vào đó, vào cái bối cảnh lớn mà con người đang tham gia, kết nối và tương tác chặt chẽ, mật thiết – nếu không, cá nhân luận sẽ dẫn đến chẳng rối rắm cũng cô lập.

Cách nhìn về vũ trụ của tôi có thể chỉ đúng với tôi, chỉ có ý nghĩa với riêng tôi. Nhưng việc kiến tạo một cách nhìn về vũ trụ thì có thể có ý nghĩa với nhiều người. Đó là điều tôi muốn đào sâu và chia sẻ: những cứ liệu và phương pháp, tiêu chuẩn để từ đó một người có thể xây dựng một cách nhìn về thế giới của riêng họ. Series [Vũ trụ quan] này chính là nhằm mục đích chia sẻ tất cả những gì liên quan đến quá trình kiến tạo một vũ trụ quan đúng và phù hợp. Tôi không cho đây là công việc của riêng những nhà khoa học. Thực ra mỗi chúng ta luôn ngầm ẩn trong mình những tiên đề/tiền đề về thế giới – thường là không chứng minh, không kiểm định thậm chí là không tự ý thức được, nhưng những tiền đề này lại ảnh hưởng thiết yếu đến cách chúng ta ứng xử với thế giới, với những người xung quanh và với chính bản thân mình. Vì vậy việc nhận diện chúng, đánh giá và rồi sắp xếp lại cho có hệ thống là công việc cần thiết với từng cá nhân.

Thầy bói xem voi là câu chuyện dân gian ẩn chứa sự thông thái đích thực. Nếu mỗi người thầy bói hiểu được rằng họ đang tiếp cận đối tượng (con voi) dưới những góc độ khác nhau, chắc hẳn họ sẽ tránh được cuộc cãi vã không đáng có. Hơn thế, nếu họ có thể hiểu được mình đang tiếp cận đối tượng góc độ nào và chia sẻ thông tin với nhau, có lẽ họ đã ráp nối lại được một hình dung hoàn chỉnh và đúng đắn về đối tượng.

Vậy cách nhìn về thế giới của bạn là gì? Hãy thử bắt đầu hành trình của riêng bạn, biết đâu chúng ta có thể gặp được nhau ở đâu đó và sau những trao đổi, chúng ta có thể làm đầy đủ, chi tiết, xác đáng hơn bức tranh mà mỗi chúng ta mang theo bên mình buổi đầu.